ضمانت

همه ما در زندگی روزمره خود با افرادی مواجه می شویم که جهت رفع گرفتاری خود از ما تقاضای ضمانت و قبول دین یا تعهد آنها در بانکها ، ادارات ، مراجع قضائی و ..... را می نمایند و حتی خود ما هم در اکثر اوقات نیازمند اینگونه حمایت و تضمینها بوده و از همکاران ، بستگان و دوستان خود چنین درخواست هایی را می نمائیم آنچه مسلم است انسانها در روابط اجتماعی خود بی نیاز از یکدیگر نبوده و نیاز به کمک و مساعدت دیگران دارند دین مبین اسلام نیز مسلمانان را به کمک یکدیگر در بلایا و گرفتاریها تشویق و بر این امر تاکید نموده است چنانچه خداوند (در آیه  72 سوره انفال قران کریم می فرماید :

و آنان که مهاجران را با فداکاری منزل دادند و از آنها یاری کردند آنها به حقیقت اهل ایمانند و هم آمرزش خدا و روزی نیکوی بهشتی مخصوص آنها است .

همچنین ائمه معصومین (ع) نیز در فرمایشات خود بر این امر تأکید نموده اند که در اینجا به 1 مورد اشاره می شود :

دوست دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرش را در سه جایگاه نگهبان باشد: در روزگار گرفتاری ، آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ . حضرت علی (ع) حکمت 134

  با دقت در موارد فوق مشاهده می شود همه ما به عنوان یک مسلمان وظیفه داریم از هرگونه تلاش و کوششی در جهت رفع گرفتاری و مشکلات همنوعان و برادران دینی خود دریغ نورزیم .

یکی از این نوع مساعدت و کمک ها که افراد جامعه نسبت به همدیگر می نمایند ضمانت است متأسفانه در چند سال اخیر این نوع کمک پسندیده بدلیل سوء استفاده برخی افراد موجب گردیده که حتی خوشنام ترین افراد نیز گرفتار مشکلات قضائی و غیره بشوند.یکی از مواردی که در پرونده های قضایی به چشم می خورد ضمانت است که نه ضامن و نه شخصی که به نفع او ضمانت شده و نه شخصی که از او ضمانت به عمل آمده با حقوق قانونی خود آشنا نبوده و این عدم آگاهی هم در هنگام تنظیم قرارداد و هم هنگام بروز اختلاف مشکلاتی را برای طرفین قرارداد و دستگاههای قضایی و انتظامی و ....  به وجود می آورد برخی از افراد در روابط اجتماعی شان مسوولیتی را می پذیرند و یا تعهدی به گردن می گیرند بدون آنکه با آثار قانونی آن آشنا باشند  لذا به نظر می رسد با آگاهی طرفین قبل از تنظیم این گونه قراردادها بتوان از بروز اختلاف و خیلی مشکلات احتمالی پیشگیری نمود و از طرفی امضا کنندگان چنین تعهداتی نیز از مزایای مادی و معنوی آن به نحو مطلوب برخوردار شوند.

ما دراینجا سعی داریم خوانندگان محترم را تا حدودی با عقد ضمان و عقد کفالت که بعضاً در نزد عموم به یک معنی استعمال          می شوند  آشنا نمائیم .

ضمان : ضمان یکی از قرارداد هایی است که در همه اقوام معمول بوده است زیرا همه جا امکان آن هست که شخصی به مدیون و یا متعهد اعتماد کافی نداشته و حاضر باشد به اعتبار شخص دیگری به وی قرض یا وام بدهد و یا تعهد فرد دیگری را جهت انجام تعهدات یک نفر قبول نماید .

تعریف ضمانت : عقدی است که به موجب آن شخصی مالی را که بر عهده و ذمه دیگری است بر عهده می گیرد. در عقد ضمانت با سه شخص مواجه هستیم .1- ضامن یعنی کسی که تعهد را می پذیرد. 2- مضمون عنه یعنی همان متعهد اصلی که ضامن از او ضمانت می کند. 3- مضمون له شخص ثالثی که به نفع او تعهد می شود.

کلیات و شرایط ضمانت:

در ضمانت لازم نیست که مدیون اصلی به ایجاد آن رضایت داشته باشد. پس اگر در معامله ای بین (الف) و (ب) آقای (ق) ضامن (الف) که مدیون آقای (ب) است، شود نیاز به کسب رضایت او نیست و (ق) بدون رضایت او می تواند ضامن بدهکاری اش شود.
    ضامن باید عاقل، بالغ و با رضایت و قصد کامل ضمانت کند اما لازم نیست که شخصی که از او ضمانت به عمل می آید نیز عاقل و بالغ باشد.

شخص ثالثی نیز می تواند از ضامن ضمانت کند برای مثال آقای (ق) ضامن آقای (الف) می شود که مدیون اصلی است و آقای (د) نیز ضامن آقای (ق) می شود.

اگر در عقد ضمانت، ضامن بگوید: «چنانچه مدیون  (مضمون عنه) بدهی اش را نداد من ضامن هستم.  این عقد باطل است.

لازم نیست که ضامن از نظر مالی غنی باشد و به اصطلاح مال دار باشد البته در چنین حالتی اگر شخصی که به نفع او ضمانت شده ( مضمون له، در مثال بالا آقای ب) هنگام انعقاد عقد ضمان از موضوع عدم دارایی و تمکن ضامن بی اطلاع باشد حق دارد که عقد ضمان را فسخ کند.

حتی اگر ضامن از کم و کیف دین و میزان آن آگاه نباشد برای مثال کسی ضامن دینی شود بدون آنکه بداند مقدار دین چقدر است عقد ضمانت صحیح است و همچنین ضرورت ندارد که ضامن دقیقا مضمون له یا مضمون عنه را بشناسد.

در معامله خانه، زمین و ... طرفین قرارداد یعنی خریدار و فروشنده می توانند از طرف مقابل خود جهت اینکه مورد معامله یا بهای آن مستحق للغیر نباشد یعنی مال شخص دیگری از آب در نیاید، ضامن بگیرد.

ضمان عقدی است لازم وضامن یامضمون له نمی توانندآن رافسخ کنندمگردرصورت اعسارضامن بطوری که دربند6 اشاره شده یادرصورت بودن حق فسخ نسبت بدین مضمون له ویادرصورت تخلف ازمقررات عقد.

هرگاه ضمان مدت داشته باشدمضمون له نمی تواندقبل از انقضاءمدت مطالبه طلب خودراازضامن کنداگرچه دین حال باشد.

ضامن حق رجوع به مضمون عنه  ( مدیون اصلی ) ندارد مگربعد ازاداء دین ولی می توانددرصورتی که مضمون عنه ملتزم شده باشدکه درمدت معینی برائت او را تحصیل نماید و مدت مزبور هم منقضی شده باشدرجوع کند.

کفالت

تعریف کفالت : کفالت عقدی است که بموجب آن یک طرف در مقابل طرف دیگر احضار شخص ثالثی را تعهد میکند .متعهد را کفیل و ثالث را مکفول و طرف دیگر عقد ( متعهد له ) را مکفول له گویند .

کلیات و شرایط کفالت :

اخذ کفیل یکی از متداول ترین نوع تأمین در سیستم قضائی کشور ما می باشد . و در اکثر موارد قضات محترم دادسرا ها پس از تفهیم اتهام به متهم ، از جمله قرار هائی که برای آزادی متهم صادر میکنند قرار اخذ کفیل می باشد و این اقدام یک عمل قضائی بوده و بدون توجه به اراده متهم انجام می گیرد و پس از ابلاغ قرار به متهم نامبرده موظف به معرفی کفیل بوده و در صورت عدم معرفی کفیل حبس خواهد شد و پس از معرفی کفیل توسط وی قرار قبولی کفالت توسط قاضی صادرکننده قرار صادر می گردد و این اقدام یک امر قراردادی و ناشی از توافق طرفین است و بموجب این قرارداد کفیل قبول می کند در مواقع احضار متهم توسط قاضی پرونده ، وی را نزد ایشان حاضر نماید و چنانچه بعلت عدم حضور متهم و یا عدم دسترسی و فرار یا مخفی شدن وی نتواند در مهلت قانوی و یا موعد احضار متهم را حاضر نماید مکلف است مبلغ تعیین شده در قرار قبولی کفالت را به حساب تعیین شده واریز نماید و از جمله قرارداد های لازم الرعایه بوده و حتی اگر متهم پس از مدتی (خارج از مواعد احضار و .... )خود را معرفی یا دستگیر گردد تأثیری در رفع تکلیف از کفیل را نخواهد کرد .

برای عقد کفالت کفیل باید شرایط ذیل را داشته باشد :

اهلیت قانونی داشته باشد . ( صغیر ، مجنون و یا غیر رشید نباشد )

اعتبار او برای پرداخت حق الکفاله مورد تردید قاضی مربوطه (مکفول له) نباشد . چون تشخیص ملائت و اعتبار کفیل بعهده قاضی پرونده و ضابطه خاصی هم ندارد . و قاضی پرونده به هرنحوی که ممکن باشد می تواند اعتبار کفیل را احراز کند از جمله اخذ سند مالکیت ، جواز کسب ، گواهی حقوقی یا فیش حقوقی کارمند دولت و یا ارجاع تحقیق به ضابطین دادگستری و.......

رضایت یا عدم رضایت مکفول تأثیری در عقد کفالت ندارد .

متهم می تواند به جای معرفی کفیل وجه الکفاله را به حسابی که قاض تعیین می کند واریز نماید .

صدور قرار قبولی کفالت به شرط محرز بودن اعتبار کفیل الزامی است و عدم قبول کفالت بشرط محقق بودن اعتبار کفیل تخلف انتظامی می باشد .

همانطوریکه گفته شد ضمانت و کفالت از عقودی است که موجب ایجاد تعهد کوتاه مدت و یا بلند مدت برای ضامن و یا کفیل     می گردد و تا مادامی که مضمون عنه یا مکفول تعهدات خود را در مقابل مضمون له و یا مکفول له انجام نداده است تعهدات ضامن و کفیل پا برجا می باشد پس ضروریست قراردادی که چنین مسئولیت سنگینی را برای تعهد کننده ایجاد می کند با دقت لازم و بررسی همه جوانب آن امضاء گردد

لذا جهت آشنائی بیشتر خوانندگان محترم رعایت موارد زیر درهنگام امضاء ضمانتنامه و یا فرم کفالت پیشنهاد می گردد :

    قبل از امضا هرگونه تعهد نامه ای نسبت به موضوع تعهد آشنائی کامل داشته باشیم و ضمن سئوال از متعهد له ( نه دیگران )  و مطالعه اوراق تعهد دقیقاً از موضوع تعهد آگاهی یابیم بطور مثال برای تعهد وام دریافتی مضمون عنه باید بدانیم مبلغ مورد تعهد و مدت بازپرداخت و سود  آن چقدر است و اینکه ضامن دومی هم وجود دارد یا خیر ؟ و در مورد کفالت اشخاص نیز بهتر است بدانیم جرم و یا اتهام مکفول چیست .
    پس از شناخت موضوع تعهد توانائی خود را درقبال تعهدی که میخواهیم بدهیم بسنجیم که آیا در صورت عدم انجام تعهد توسط مضمون عنه می توانم به تعهد خود در هر زمان که لازم باشد عمل نمایم و یا مبلغی را که تعهد می نمایم پرداخت کنم و یا مکفول را نزد متعهد له ( مرجع قضائی و ....) حاضر نمایم .

نسبت به شخصی  که ضمانت یا کفالت او را می نمایم شناخت کافی داشته باشم و شناخت من به او مستقیم و بدون واسطه باشد و به سوابق رفتاری و کرداری وی قبل از نیازش به ما از قبیل  شخصیت فرد ، خوش قولی ، التزام عملی به تعهدات ، و توانائی های وی در انجام تعهد از جمله  بازپرداخت وام و بدهی و .... توجه داشته باشم نه به چرب زبانی یا سفارش و الزام دیگران و در صورت عدم اعتماد بدون هرگونه حجب و حیا و با  احترام کامل  از کلمه ((نه  )) استفاده نمایم . و از کفالت افرادشرور و مشهور به فساد و جرائم عمدی خودداری نمائید .

در صورت قبول تعهد اوراق تعهد را بدقت مطالعه و سپس امضاء نمائید .

تعهدات خود نسبت به دیگران  حتی اگر با دادن چک یا سفته باشد را با جزئیات کامل و حتی شماره وام و نام بانک وام دهنده را در دفترچه شخصی خود یادداشت  تا پس از انقضاء مدت تعهد ضمن پیگیری و أخذ مدارک از انجام تعهدات اطمینان یابیم .

با توجه به اینکه بعضاً بانکها جهت دریافت اقساط معوق پس از چندماه به ضامن مراجعه و جمع اقساط معوق و یا کل مانده بدهی را یکجا مطالبه می کنند که این امر مشکلاتی را برای ضامن ایجاد می کند پس جهت جلوگیری از غافلگیری توسط کارشناسان حقوقی بانکها هر از گاهی با مراجعه به بانک مورد نظر از پرداخت اقساط وام توسط مضمون عنه مطمئن شوید .

کارآموز وکالت کانون وکلای دادگستری استان زنجان

بهروز آقاجانلو